Dr hab. Piotr Sankowski, prof. UW, prezes IDEAS NCBR, w rozmowie z ISBtech o edukacji w tworzeniu innowacji, ograniczaniu drenażu mózgów i potencjale sztucznej inteligencji.
1. Jakie znaczenie ma edukacja nowego pokolenia naukowców w kontekście tworzenia innowacji AI w Polsce?
Innowacje wymagają solidnych fundamentów w postaci wiedzy, warunków sprzyjających prowadzeniu badań. Pamiętajmy, że samo dofinansowanie nie zagwarantuje sukcesów. Potrzebni są jeszcze ludzie, którzy w te innowacje wierzą i umieją je wprowadzić w życie. Aby kształtować innowatorów, powinniśmy diametralnie zmienić podejście do kształcenia.
Potrzebujemy osób, które będą świadome, że najbardziej szkodliwym stwierdzeniem jest „zawsze tak robiono” (jak mówiła amerykańska pionierka informatyki Grace Hopper). Oczywiście, powinny one dobrze znać daną dziedzinę wiedzy i obowiązujące zasady, ale dzięki temu będą również wiedziały, co można zmienić, żeby spojrzeć na dany problem badawczy z kompletnie innej perspektywy. Ten element definiuje jednak tylko doskonałą naukę. Innowacje wymagają jeszcze dwóch innych – zrozumienia do czego te nowe pomysły mogą się przydać, jak będą zastosowane i przekonania, że ten długotrwały i wymagający proces może się udać.
Jestem przekonany, że IDEAS NCBR, jako ośrodek badawczo-rozwojowy w obszarze AI i ekonomii cyfrowej, będzie istotną częścią ekosystemu wspierającego innowacje. Młodzi ludzie, którzy zdecydują się na współpracę z nami, będą mogli rozwijać swoją wiedzę z obszaru naukowego, jak również zdobędą wiedzą biznesową. U nas będą mieli okazję dowiedzieć się jak zdobyć finansowanie, a także np. chronić własność intelektualną.
Tworzymy środowisko pracy, w którym jednocześnie docenia się sukces naukowy, jak i biznesowy. W polskich instytucjach akademickich często brakuje tego drugiego, bo nauka podobno nie może się „sprzedawać”. W świecie nauki stawiamy jednak już coraz śmielsze kroki. Na polskich uczelniach otwierają się nowe kierunki skupione wokół AI, coraz więcej polskich specjalistów prezentuje wyniki swoich badań podczas prestiżowych, międzynarodowych konferencji naukowych.
Obserwuję też większą chęć uczestniczenia w badaniach w specjalizacjach, które są modne na świecie. Pamiętajmy, że AI samo w sobie jest ogromną dziedziną badań, i jest to skupisko technologii takich jak uczenie maszynowe, rozpoznawanie obrazu, teoria gier, czy głębokie sieci neuronowe.
Jeżeli będziemy kontynuować podjęte do tej pory aktywności, uda nam się skumulować ludzkie oraz finansowe zasoby, to będziemy mogli działać na większą skalę. Prowadzić zarówno więcej badań podstawowych, jak i aplikacyjnych, w formule proof-of-concept, a to prędzej czy później zaowocuje innowacjami.
Docelowo, chcemy przecież żeby polska gospodarka była konkurencyjna, co w obecnej sytuacji wymaga ciągłego podnoszenia poziomu i kwalifikacji. Inwestycje w budowę ekosystemu AI w Polsce to obiecujący obszar dla rozwoju polskich firm, jak również przyciągnięcie zagranicznych inwestycji, które będą chciały u nas realizować swoje projekty, bo będziemy posiadali zasoby, żeby im to umożliwić.
2. Jak sposób kształcenia przekłada się na innowacje?
Obecnie polscy informatycy zaangażowani są w projekty na różnym poziomie skomplikowania czy potencjału rozwojowego. Innowacje technologiczne prawie zawsze wymagają współpracy ze specjalistami z innych dziedzin. Ważne żeby sposób kształcenia nowego pokolenia specjalistów to odzwierciedlał. Kluczowe jest podejście interdyscyplinarne, zwrócenie u studentów informatyki uwagi na konieczność kształcenia kompetencji „miękkich” takich jak: praca zespołowa, pitchowanie efektów prac badawczych inwestorom, zarządzanie i rozliczanie projektów, ubieganie się o granty.
Jeżeli mają z sukcesami tworzyć własne spółki i komercjalizować wyniki badań, potrzebują kompleksowego wsparcia i edukacji również w tych obszarach. IDEAS NCBR ma ambicje stać się katalizatorem w tym procesie. Będziemy współpracować z najlepszymi uczelniami wyższymi w Polsce i staniemy się częścią procesu kształcenia. Ze swojej strony studentom, którzy podejmą studia doktoranckie, oferujemy wsparcie merytoryczne, ale także rozwijanie dodatkowych kompetencji, w tym tych społecznych. Tak jak argumentowałem wcześniej, nie tylko o naukę chodzi.
W IDEAS NCBR nie bez znaczenia jest również „empowerment” – zbudowanie w młodych ludziach poczucia, że naprawdę mogą współpracować czy konkurować ze specjalistami zza granicy i torowanie im drogi do prowadzenia naprawdę innowacyjnych badań, ale także budowanie w nich wiary, że warto w Polsce tworzyć nowe własne firmy.
Do tej pory nawiązaliśmy współpracę z Wojskową Akademią Techniczną w Warszawie, ale liczę na to, że w najbliższym czasie sfinalizujemy negocjacje z kolejnymi placówkami naukowymi i dydaktycznymi.
3. Jak zapobiegać zjawisku brain drain – drenażu mózgów – z Polski do innych krajów?
Trzeba zapewnić młodym specjalistom jak najwięcej powodów, żeby zostali w kraju. Oczywiście istotnym elementem jest wymiar finansowy – godne pensje to podstawa. Ale istotne są również inne czynniki. Jednym z celów działalności IDEAS NCBR jest stworzenie maksymalnie przyjaznych warunków do prowadzenia prac badawczo-rozwojowych w Polsce. Mówimy tu nie tylko o uczestnictwie w międzynarodowych projektach, ale również networkingu – możliwości konsultacji z uznanymi ekspertami z całego świata.
Niezwykle istotnym elementem są również spółki spin-out, które umożliwią zespołom badawczym czerpanie dalszych korzyści ze stworzonych przez siebie rozwiązań. Innym czynnikiem może być otwartość na realizację własnych projektów badawczych – także przy wsparciu ekspertów z i spoza IDEAS NCBR. Nasza instytucja odpowiada na wiele z najczęściej pojawiających się bolączek młodych naukowców.
Staramy się powstrzymać lawinę, bo ci młodzi naukowcy, którzy wyjeżdżają to nie tylko strata „tu i teraz”, to również mniejsza liczba ekspertów, którzy będą dzielić się swoją wiedzą z kolejnymi rocznikami czy nawet pokoleniami. Będziemy także aktywnie pracować, aby przyciągnąć zagranicznych badaczy do Polski.
4. Co ma największe znaczenie w rozwoju AI? Jaki jest potencjał polski?
Odpowiedź jest bardzo prosta – wystarczy się wsłuchać w to, o czym mówił Pasteur – nauka jest ściśle związana z jej zastosowaniami. Jeżeli w Polsce sytuacja ekonomiczna i gospodarcza będzie sprzyjała rozwojowi np. przemysłu, będzie o wiele większa przestrzeń na to, żeby równolegle umocnić naszą pozycję w obszarze tworzenia nowych rozwiązań AI dedykowanych tym gałęziom przemysłu.
Jak to zrozumiemy, to staje się jasne, że powinniśmy bardzo mocno zainwestować w wykorzystanie AI w rolnictwie. Podobnie branża gamingowa, czy ogólnie pojęty computer entertainment – to kolejne sektory, w których mamy mocną pozycję. Rozwój AI nadal wymaga ogromnych zbiorów danych i jeżeli możemy je wytworzyć lokalnie, np. w rolnictwie, to będziemy też mieli szanse stworzyć najlepsze rozwiązania. Nie bez powodu w Chinach tworzone są właśnie najlepsze systemy rozpoznawania twarzy.
5. Od kogo Polska powinna się uczyć pod względem działania ekosystemu AI (czy szerzej: innowacji)?
Udzielę trochę przewrotnej odpowiedzi – od nas samych. Każdy kraj jest inny, ma inną historię, czy inne systemy akademickie. Pod wieloma względami Polska jest unikalna. To nie jest tak, że weźmiemy system singapurski i jak go przeniesiemy do Polski, to będzie nagle lepiej. Niewiele da również hipotetyczne przesiedlenie nawet 100 naukowców wychowanych w USA do Polski. Myślę, że nie możemy stosować podejścia „kopiuj, wklej”.
Powinniśmy czerpać inspirację od tych, którzy odnoszą sukcesy, stosować sprawdzone już rozwiązania konkretnych problemów. Warto wspierać osoby, które odniosły sukces lokalnie. Pozwólmy i zachęćmy ich do dzielenia się wiedzą, budować skuteczny networking. Dzięki takiemu podejściu dzielenie się dobrymi praktykami będzie miało największy zasięg. IDEAS NCBR budujemy właśnie wokół takich osób – naukowców, którzy skutecznie współpracują z polskim biznesem, tworzą start-upy, oraz odnoszą sukcesy w zdobywaniu finansowania na naukę. Jednocześnie naszym celem jest przekazywanie tej wiedzy jak najszerzej, dzięki współpracy z organizacjami, uczelniami czy przedstawicielami przemysłu.
6. Jakie są największe wyzwania przed badaczami AI w Polsce?
To zależy od etapu kariery. Ważnym momentem jest ukończenie studiów magisterskich. Jest to moment kluczowy, bo z jednej strony w informatyce rzeczywiście kształcimy najlepszych studentów (np. wyniki ICPC), a z drugiej nie przekłada się to wprost na jakość polskiej nauki. Mamy problem, Ci najlepsi absolwenci zazwyczaj wybierają kariery w dużych firmach informatycznych, a nie kariery naukowe, głównie ze względów finansowych.
W przypadku późniejszej kariery naukowej jest dużo więcej wyzwań i rozwiązanie problemów wymaga systemowych zmian, które muszą dotyczyć różnych elementów systemu akademickiego. Dążymy do tego, aby osoby kończące współpracę z IDEAS NCBR
miały różne opcje kontynowania kariery, np. poprzez zakładanie start-upów. Chcielibyśmy, aby ważnym elementem kariery było stworzenie i budowanie “deep techu” w Polsce, a nie poświęcanie swoich najbardziej twórczych lat życia na budowanie potencjału wielkich międzynarodowych korporacji.
